طبس، عروس کویر ایران

شهر طبس مرکز شهرستان طبس، وسیع‌ترین شهرستان ایران و شهری کویری است و در غرب خراسان جنوبی قرار دارد. آب و هوای طبس بیابانی ‌است و در ارتفاع حدود ۶۹۰ متر از سطح دریا قرار دارد. در شرق شهر طبس رشته‌کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می‌دهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور در این منطقه حکایت دارند. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده‌است.

عروس کویر ایران اماکن دیدنی متنوعی دارد که در ادامه آنها را برایتان معرفی کرده ایم.

•    باغ گلشن

•    ارگ طبس (کهندژ)

•    امامزاده حسین بن موسی الکاظم

•    روستای ییلاقی خرو

•    آب گرم مرتضی علی

•    طاق شاه عباس

•    سد کریت (قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و نازک‌ترین سد قوسی جهان)

•    روستای اصفهک

•    روستای ازمیغان (شالی کاری و نخیلات)

•    قلعه و مزار روستای پیرحاجات (قرن ۴ هجری)

•    کرانه‌های زیبای کویر

•    روستای دیدنی و تاریخی نای‌بند

•    روستای جوخواه و کاروانسراهای شاه عباسی متعلق به دوره صفویه

•    کال جنی و خانهٔ شریف گرگی در شمال جاده طوفان

•    روستای جنت آباد در شرق طبس از جاده جوخاه (خور بیابانک)

•    روستای فهالنج

•    کویر طبس (محل سقوط هلیکوپتر های آمریکا)

•    دیهشک (نخلستان ها و مزارع سبزی و آرامگاه منشی باشی)

ارگ طبس

ارگ طبس یا کهن‌دژ در شهرستان طبس و خیابان واعظ طبسی واقع شده‌است. این ارگ در زمین لرزه طبس (۱۳۵۷) ویران شد ولی فعلا به همان صورت دست نخورده باقی مانده‌است. گفته می‌شود این ارگ راه‌های زیر زمینی به خارج از قلعه داشته که سواری با اسب از داخل آن عبور می‌کرده است.

تاریخ ساختمان ارگ طبس مشخص نیست و از زمان‌های بسیار دور بوده‌است و ولی به وسیله میر حسن خان به سال ۱۲۱۶ قمری توسعه داده شده و دارای ۶ برج بوده که یکی معروف به برج نادر میرزا است.

ارگ طبس کتیبه ای در خود دارد و تاریخ در نهم فرودین ماه سال ۱۳۸۷ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سد کریت

سد کریت یک سد تاریخی است که در شهرستان طبس و در کیلومتر ۲۵ جاده طبس – دیهوک واقع شده است.

این سد قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان با ارتفاع ۶۰ متر بلندترین سد در جهان برای مدت ۵۵۰ سال بوده‌است. نکته جالب تر آنکه این سد با عرض تاج ۱ متر، هنوز هم عنوان نازکترین سد جهان را با خود دارد.

آجرهای مربعی شکل، سنگ و ساروج، آهگ و خاک رس از عمده ترین مصالح به کار رفته در سد است. این سد از نوع بتونی و قوسی با ارتفاع 24.5 متر است که برای آن 85 هزار مترمکعب بتون ریزی شده است و عمق حوضچه آبگیر 20 متر، طول آن در قسمت تاج 52 متر و عرض تاج بین 120 تا 125 سانتی متر است.

از 2000 سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم، کریت طبس) در ایران احداث شده بودند.

از نکات جالب و قابل توجه این است که حتی زلزله سال 1357 طبس با شدت 7.7 ریشتر و حداکثر شتاب 0.75 گرم نیز موجب خسارات به سد نشده است.

سد مذکور در تاریخ ۲۰ اسفند سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار باستانی ایران قرار گرفته است.

باغ گلشن

باغ گلشن طبس باغی زیبا و تاریخی متعلق به دوره افشاریه – زندیه است و یکی از مهمترین باغهای ایرانی به شمار می ‌رود.

این باغ توسط میرحسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، ساخته شده است. هزاران درخت میوه در این بنای تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی ‌نظیری آفریده که هر بیننده‌ ای از نظاره آن غرق در لذت می ‌شود.

این باغ بر روی امتداد جریان آب چشمه‎های سرد و گرم که به جانب طبس می‎آید شکل گرفته، آب از انتهای مجموعه وارد باغ شده و پس از آبیاری کرتها و حرکت در جویها و فواره‎ها از زیر هشتی ساختمان سردر می‎گذرد و به شهر می‎رود.

طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ است که برگرفته از آیات قرآن در مورد بهشت، دو نهر در آن همدیگر را قطع می‌نمایند. درختانی که گفته می‌شود ۴۰۰ سال عمر دارند سایه دل انگیزی را در کنار دیوارهای کهن این باغ می‌گسترانند.

در این باغ گونه ‌های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم ‌های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد می‌ کند، وجود دارد.

معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان به صورت شطرنجی طراحی و کشت کرده است.

یک نکته منحصر به‌ فرد در باغ گلشن که تنها در تاج ‌محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابان‌ های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می ‌کنند.

سردر ورودی باغ با نمایی از اندود گچ سفید، رو به میدان و سوی دیگر رو به باغ، با ایوانی دو ستونه و تزیینات آجری نقش‎دار ساخته شده است.

بافت تاربخی اصفهک

بافت قدیم اصفهك آینه بازتاب دهنده تاریخ گذشته، فنون و فرهنگ و هنر معماری ساكنین این دیار می‌باشد. پس از زلزله سال 57 طبس این بافت به تدریج خالی از سكنه گردید. این بافت شامل منازل مسكونی و انواع مكان‌های عمومی نظیر مسجد، حمام خزینه‌ای، مدرسه و … می باشد. شكل بناها اكثراً یك طبقه و یك یا دو ایوانی و به ندرت چهار ایوانی می‌باشد.

روستای ازمیغان

از جمله روستاهای هدف گردشگری، واقع در 47 كیلومتری شمال شرق طبس در مسیر جاده طبس- مشهد می باشد. در این روستا می توان اعجاز خداوندی را دل كویر نظاره نمود. شگفت انگیز خواهد بود اگر بدانیم در روستای ازمیغان در سایه سار نخل‌های آرمیده، شالی كاشت می‌شود. از دیگر جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی این روستا می توان مزار سید محمد بن جعفر طیار، دامنه‌های ییلاقی و چشمه‌های گوارا، گونه های گیاهی وحشی، سكونت گاههای دالان مانند تو در تو و مكان های محل چون تخت عروس را نام برد.

آبگرم مرتضی علی (روستای ییلاقی خرو)

در این منطقه و در دیواره دره ها، حفره ها و كانال هایی به نام خانه گبر وجود دارد كه احتمالا قدمت آن به دوره ساسانیان یعنی حدود 1500 سال قبل می رسد. مبدأ آبی كه اغلب باغات و مزارع طبس را مشروب می كند و از طریق نهر آبی به طبس منتقل می شود از این ناحیه منشا می‌گیرد كه به حمام مرتضی علی معروف است. بالاتر از این چشمه دره بسیار تنگ می شود و از دو طرف چشمه‌های كوچكی به درون دره سرازیر می شوند. در ادامه مسیر به طاق شاه عباسی می رسیم كه بنایی است تاریخی و زیبا با قدمت بیش از 700 سال.

روستای پیرحاجات

واقع در 125 كیلومتری شمال غربی طبس با منطقه‌ای كوهستانی و اقلیمی ییلاقی و معتدل از توابع بخش مركزی می باشد. روستای پیرحاجات به خاطر مزار مشهور و مورد توجهی كه دارد (بقعه شیخ احمد بن اسحاق با قدمت 950 سال) همواره پذیرای تعداد زیادی زائر می باشد. از جمله جاذبه‌های گردشگری و تاریخی این روستا قلعه تاریخی مشهور به روت، باغ پیر مشهور به درخت مراد و وجود درخت‌های قدیمی با گونه‌های مختلف می باشد.

روستای نایبند

روستای نایبند در فاصله 225 كیلومتری طبس در كنار جاده طبس- كرمان واقع شده است. این روستا در منطقه‌ای كوهستانی است و ابنیه روستا بر روی صخره‌ای سنگی با تبعیت از شیب طبیعی زمین در دامنه كوه بنا شده‌اند و باغهای مكبات و نخل ها و مزارع در دره مجاور استقرار یافته‌اند. سكنه، خانه‌های خود را بدون حد و مرز مشخص با استفاده از گل و شاخ و برگ درختان با تلفیقی زیبا در شیب كوه و دره ساخته‌اند. بطوری كه بام یك خانه نقش حیاط خانه مجاور را ایفا می كند (مشابه این معماری در روستای اسفندیار واقع در 135 كیلومتری جاده طبس- كرمان نیز وجود دارد) و بر اساس این شیوه معماری به آن ماسوله كویر نیز اطلاق می‌شود.