ایرانگرد نیوز پایگاه خبری تحلیلی ایرانگرد نیوز
شهر نیشابور از آن دست مقاصدی است که مسافر را به دفعات به خود می‌خواند. مگر می‌توان شهری را که شاعرانی چون عطار و خیام و نقاشی چون کمال‌الملک در آن آرمیده‌اند نادیده گرفت.
«نیشابور» از کلمه «نیوشاه‌پور» به معنای «شهر شاهپور» یا جای خوب شاه گرفته شده و به قولی نیشابور را شاپور اول یا دوم ساخته است. این شهر همواره و در طول تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار بوده و مورد توجه حکمرانان قرار داشته است. منطقه شادیاخ که مرکز دولتی سلسله طاهریان بوده و وجود یکی از مدارس نظامیه همراه کتابخانه‌ای معتبر در نیشابور که به دستور خواجه نظام‌الملک بنا شد بیانگر این نکته‌اند.
نیشابور در طول تاریخ آسیب‌های بزرگی را نیز متحمل شده است، از جمله زلزله شدید سال 530، آتش‌سوزی مهیبی که چند سال پس از آن رخ داد و بیش از یک میلیون کشته‌ای که مغولان در این شهر باقی گذاشتند.
با قیام سربداران علیه سلطه مغول در سال 738 نیشابور از سلطه آنان نجات یافت و با وجود خرابی‌هایی که گفته شد، حمدالله مستوفی و ابن بطوطه نیشابور را پرجمعیت‌ترین شهر خراسان دانسته و از مسجد جامع و چهار مدرسه بزرگ آن نام برده‌‌اند.
نیشابور که اینک حدود نیم میلیون نفر جمعیت دارد با توجه به قدمت و اهمیتی که در طول تاریخ داشته، آثار تاریخی و طبیعی بااهمیت و زیبایی را در خود جای داده است. نیشابور از شهرهایی است که هر مسافری برای شناخت و درک ایران زمین لازم است به آن دیار سفر کند.
محوطه باستانی شادیاخ، در 3 کیلومتری جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور قرار دارد و تا اوایل قرن سوم هجری باغی بود در مغرب شهر کهن. در سال 205 هجری که عبدالله بن طاهر شهر نیشابور را به پایتختی برگزید، بنا به درخواست اهالی، سپاهیان خود را از درون شهر به باغ انتقال داد و عمارتی برای خود در آنجا ساخت. پس از آن شادیاخ به مرکز دولتی تبدیل شد.
در مرکز شادیاخ مجموعه معماری بسیار گسترده‌ای وجود دارد که در دوره‌های مختلف مورد استفاده و بازسازی قرار گرفته است. در این مجموعه، آثاری مانند سنگفرش‌های وسیع، ستون‌ها و آجرها حکایت از وجود بناهایی باشکوه، زیبا و اشرافی دارد.
در نزدیکی محوط شادیاخ آرامگاه‌های دو شاعر بلندآوازه عطار و خیام قرار دارد که انگیزه اصلی بیشتر مسافران نیشابور هستند.
بنای آرامگاه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، شاعر و عارف نامی ایران با نقشه هشت ضلعی و با گنبد کاشیکاری شده پیازی شکل طراحی و اجرا شده است. این آرامگاه از عهد سلطان حسین بایقرا و امیر علیشیر نوائی وزیر دانشمند وی به جا مانده، البته نخستین بنای آرامگاه عطار اندکی بعد از شهادت او توسط قاضی القضاه یحیی بن صاعد از بزرگان نیشابور ساخته شد. در دوره معاصر به کوشش انجمن آثار ملی این آرامگاه و باغ اطراف آن مرمت شد.
مقبره کمال‌الملک در ضلع شمالی مقبره عطار با بتن مسلح و با زیربنای 28 متر مربع به شکل شش ایوانچه مقعر ساخته شده و با پوشش کاشی معرق به رنگ‌های لاجوردی و سفید تزیین شده است. محمد غفاری در کاشان به دنیا آمد و دوره حیاتش با چند پادشاه از جمله ناصرالدین شاه گذشت. وی سال 1319 خورشیدی در ملک شخصی خود در حسین‌آباد نیشابور درگذشت.
به فاصله کمی، آرامگاه خیام، ریاضی‌دان، فیلسوف و منجم و شاعر معروف ایران قرار دارد. آرامگاه این فیلسوف در مجاورت امامزاده محمد محروق (ع) و در باغی دلنشین و مصفا قرار دارد. این بنا که الهام گرفته از اشکال هندسی است در ادوار مختلف دستخوش تغییر و تخریب شد تا آن که در سال 1341 خورشیدی توسط انجمن آثار ملی ایران به نحوی طراحی و ساخته شد تا با گفته‌ها و توانایی‌های خیام منطبق باشد.
امامزاده محروق از فرزندان امام چهارم (ع) است. این آرامگاه با گنبد کاشیکاری شده و ایوان‌های زیبا در باغ پردرختی قرار دارد. کتیبه کاشی معرق ایوان و صندوق منبت‌کاری شده و ورودی آن از قرن دهم هجری و روزگار شاه طهماسب اول است. سنگی با تاریخ 1119 از دوران شاه سلطان حسین در بنا نصب شده و کاشی‌های ازاره این بنا از دوران نادر شاه افشار است. کتیبه منظوم دیگری در سمت راست ایوان روی سنگ نقر شده که از زمان شاه سلطان حسین صفوی به جا مانده است.
در کنار امامزاده محروق آرامگاه امامزاده سید ابراهیم قرار دارد که یکی از اولاد حضرت موسی بن جعفر(ع) است. در بالای این حرم گنبدی کوتاه قرار دارد و ازاره حرم دارای کاشی‌های شش گوش است. نمای قبر با آجر و گچ ساخته شده و فاقد هر گونه تزئین است. تعدادی از بزرگان نیشابور در حرم امامزاده دفن هستند.
در فاصله میان باغ خیام و باغ عطار و در میان قبرستان عمومی، مقبره شاعر معاصر نیشابور، حیدر یغما دیده می‌شود. وی در سال 1302 خورشیدی در روستای صومعه به دنیا آمد. بنای آرامگاه از شغل شاعر یعنی خشت‌مالی الهام گرفته است.
افلاک‌نما، بنایی گنبدی شکل است که هر آنچه در آسمان در یک محدوده زمانی دیده می‌شود می‌توان رؤیت کرد. مجموعه اخترشناسی و افلاک‌نمای خیام با قطر 30 متر و ارتفاع 27 متر از کف با زیربنای بیش از 11 هزار مترمربع، ظرفیت 270 نفر بازدیدکننده دارد.
همان طور که گفته شد نیشابور از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مسافران بسیاری را به خود دیده است که وجود کاروانسرای شاه عباسی مهر تأییدی بر این امر است.
بنای این کاروانسرا را که سابقا در خارج از دروازه شهر نیشابور واقع بوده و اینک در میدان خیام قرار دارد به دوره شاه عباس صفوی نسبت داده‌اند. فرم بنا چهار ایوانی و دارای 24 غرفه در پیرامون حیاط داخلی است. این کاروانسرا در دوره قاجاریه مدتی به عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد و در دوره پهلوی نیز به پادگان نظامی تبدیل شد. هم اکنون این کاروانسرای به عنوان مرکز عرضه صنایع دستی و موزه حیات وحش مورد استفاده قرار گرفته که اغلب صنایع دستی و سوغات نیشابور در این بخش به گردشگران عرضه می شود.
در جنوب غربی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یک موزه شخصی به نام موزه «شکار در طبیعت» راه‌اندازی شده است. نزدیک به 450 گونه جانوران وحشی و شماری جانور منقرض شده تاکسیدرمی و جانورانی زنده نگهداری می‌شود. کتاب‌ها و فیلم‌هایی درباره شکار و محیط زیست نیز در کتابخانه این مجموعه قابل استفاده است.
در بخش شرقی کاروانسرا موزه نیشابور واقع است. در این موزه ظروف مربوط به هزاره اول و دوم پیش از میلاد و اشیاء و آثار قرن سوم تا دهم هجری و سکه‌های مربوط به دوران اشکانی و ساسانی و پس از آن نگهداری می‌شود. بخش دیگر موزه به مضامین مردم‌شناسی اختصاص یافته و نمونه‌هایی از پوشاک و ابزار و وسایل زندگی سنتی را برای دیدار علاقه‌مندان گردآوری کرده است.
مسجد جامع نیشابور یکی از بناهای باارزش دوره تیموری است که توسط پهلوان علی کرخی فرزند بایزدی کرخی ساخته شد. این مسجد چهار ایوانی دارای 3 مدخل ورودی و خروجی است که مسجد را به محلات قدیمی شهر ارتباط می‌دهند. در ایوان جنوبی بر فراز محراب کتیبه‌ای حجاری شده به خط ثلث قرار دارد. در طرفین در ورودی شمال مسجد نیز کتیبه‌هایی از فرامین شاه عباس صفوی نصب شده است. این کتیبه‌ها به خط نستعلیق بوده و در آن به رفاه حال مردم و بخشودن مالیات و عدم سکونت ماموران دولتی در خانه‌های مردم اشاره شده است. کتیبه اصلی مسجد منظوم و شامل دو بیت به خط ثلث است روی ستون شبستان.
بازار سرپوشیده نیشابور از جمله بازارهای منحصر به‌فرد در استان خراسان است که قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد. این بازار تنها قسمت باقی‌مانده از بازار بزرگی است که از حوالی دروازه مشهد شروع و به دروازه عراق منتهی می‌شده است.
باغ و عمارت امین‌الاسلامی در گذشته متعلق به مرحوم ابوالحسن امین‌الاسلامی بوده و امروزه در خیابان امام خمینی (ره) در مجاورت باغ ملی نیشابور واقع شده است. عمارت امین‌الاسلامی و باغ پیرامون آن با درختان بلند مثمر و غیرمثمر از جمله چنار، کاج شمشاد، توت و گردو در زمان پهلوی ساخته شده و الگویی از هنر باغ‌سازی اصیل ایرانی است.
می‌گویند امام رضا (ع) که یک شب در نیشابور اقامت داشت، گفت شترم هر جا بنشیند همانجا اقامت می‌کنم و شتر جلوی در منزل بی‌بی شطیطه نشست.
باغ قدمگاه یکی از نمونه‌های باغ ایرانی است. عمارت باغ قدمگاه به صورت هشت گوش و با ایوان‌های بلند و طاق‌نماهای دو طبقه ساخته شده و دارای کاشی‌های خشت، هفت رنگ و گچبری زییایی است. این بنا ظاهرا توسط شاه عباس اول ساخته و بعد از زلزله سال 1084 در سال 1091 به امر شاه سلیمان مرمت شده است.
بو محمد فضل بن شاذان از فقه‌های شیعه در قرن سوم هجری و دارای 180 تالیف در علوم مختلف است. وی از چهار امام روایت نقل می‌کند و می‌گویند امام عسگری (ع) وی را دعا کرده است. به قولی فضل بن شاذان همراه امام رضا (ع) به نیشابور آمده و در آنجا اقامت کرده و در سال 260 هجری در گذشته است. آرامگاه وی در باغی وسیع و زیبا در 7 کیلومتری جنوب شرقی نیشابور قرار دارد.
مجتمع فرهنگی، سیاحتی، اقامتی دهکده چوبین در جاده اسحاق‌آباد، پنج کیلومتر بعد از آرامگاه فضل بن شاذان در کنار روستای محمدآباد واقع شده است.مسجد چوبین این مجموعه که منحصر به‌فرد است، 200 مترمربع زیربنا دارد و در ساختمان آن حدود 13 تن از انواع چوب‌های صنعتی به کار رفته و در برابر زلزله مقاوم است. این مسجد دارای دو مناره به ارتفاع 13 متر است. مجموعه چوبین شامل کتابخانه، موزه، رستوران، آلاچیق، نانوایی، آشپرخانه، وضوخانه و سوئیت است که همگی از چوب است.
چشمه گرماب طاقانکوه در 44 کیلومتری نیشابور قرار دارد. آب آن از دسته آب‌های کلروره سولفاته کلسیک است. اطراف این چشمه معدنی نیز از رسوبات دوران چهارم زمین‌شناسی پوشیده شده است.
در 10 کیلومتری جنوب نیشابور و بر کناره راه نیشابور به کاشمر دو بنای آجری به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته که به نام‌های گنبدهای شه میر، مهروا، مهرآباد یا شادمهر خوانده می‌شود. این دو بنا از نظر فرم و اندازه با هم تفاوت دارند و به همین دلیل با عناونین گنبد بزرگ و گنبد کوچک معرفی شده‌اند. گنبد بزرگ دارای پلان هشت ضلعی است و به نظر می‌رسد که در قرن 6 هجری ساخته شده باشد. در صورتی که گنبد کوچک به صورت چهار تاقی با ورودی‌های کم عرض و رفیع است و شیوه معماری آن متعلق به قرن هشتم و نهم هجری است.
اردوگاه شهید رجایی باغرود از مناطق زیبای ارتفاعات بینالود است که در 12 کیلومتری شمال نیشابور قرار دارد. این اردوگاه دارای امکانات فرهنگی، رفاهی و جاذبه‌هایی از جمله سد بزرگ خاکی، دریاچه قایقرانی، دریاچه پرورش ماهی، هواپیمای گلایدر، مزارع زعفران، واحد زنبورداری و تولید عسل، باغات میوه، فضای سبز، استادیوم ورزشی، سالن آمفی تئاتر، میادین ورزشی روباز، آب‌نماها و مرکز پرورش گل و گیاه و سایر قسمت‌ها است.
کاروانسرای شوریاب متعلق به دوره قاجاریه بوده و از زیباترین و باشکوه ترین کاروانسراهای این دوره است که در 50 کیلومتری جنوب غربی نیشابور در روستای شوریاب قرار دارد.
روستای بوژان یکی از مناطق زیبا و مصفای دامنه بینالود روستای بوژان است که در 6 کیلومتری شمال شرقی شهر و در مسیر جاده نیشابور به مشهد قرار دارد. این روستای تاریخی که به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری معرفی شده دارای باغ‌های دلنشین، رودخانه‌ای پرآب و مناظری بدیع و زیبا است.
طبیعت شهرستان نیشابور که در دامنهٔ رشته‌کوه‌های البرز و بینالود و مناطق کوهستانی قرار دارند، از مراکز طبیعت‌گردی به حساب می‌آید. علاوه بر بوژان شهرها و روستاهای دیزباد، خرو، بار، برفریز، دَررود و غار و کوه ابراهیم ادهم از جمله مراکز گردشگری طبیعی نیشابور است.
آتشکده آذربرزین‌مهر در ناحیه ریوند نیشابور قرار داشته و یکی از سه آتشکده مهم زرتشتیان به شمار می‌آید. وجود آتشکده برزین مهر حاکی از آن است که این شهر قبل از اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.
نباید تصور کرد مشاهیر نیشابور فقط به دوران گذشته تعلق دارند. این خطه در دوره معاصر نیز چهره‌هایی را به ایران معرفی کرده که از جمله آنها می‌توان از محمدرضا شفیعی کدکنی، محمد بی‌ریای گیلانی(شیدا)، رجبعلی مظلومی، آیت‌الله وحید خراسانی، زنده‌یاد پرویز مشکاتیان، خسرو شاهانی، پرفسور حسین صادقی و مرحوم فریدون گرایلی نام برد.
