ایرانگرد نیوز پایگاه خبری تحلیلی ایرانگرد نیوز
شیخ بهایی نامی است که هر مسافری به اصفهان، آن را بیش از ۱۰ ها بار می شنود. او را عالم و دانشمندی بزرگ می شناسند که در عهد صفوی می زیست. آنچه در معماری به او نسبت داده شده، جلوه ای از شکوه دانش این فن را به رخ می کشاند. شکوهی که بی شباهت به داستان های افسانه ای نیست.
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ در آن سال‌های دور که شاه طهماسب صفوی کم و بیش توانسته بود مرزهای ایران را از هجوم سلطان سلیمان عثمانی محافظت کند، نوجوانی ۱۳ ساله به همراه خانواده‌اش از جبل عامل، یکی از نواحی شام، راهی ایران شد تا به دور از آزارهای دولت عثمانی که نسبت به شیعیان روا می‌داشت، در محلی امن ساکن شود.
این نوجوان مهاجر، بهاءالدین محمد بن حسین عاملی نام داشت که بعدها یکی از دانشمندان نامدار قرن دهم و یازدهم هجری و مشهور به شیخ بهایی شد.
آنها در شهر قزوین که در زمان صفویان رونق زیادی داشت، سکنا گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدرش که خود از شاگردان برجسته شهید ثانی بود و دیگر دانشمندان آن دوره مشغول شد.
وی که زبان مادری‌اش عربی بود، زبان فارسی را نیز به خوبی آموخت و در این سرزمین به درجه‌ای از علم و عرفان و پارسایی رسید که در ۴۳ سالگی شیخ الاسلام شد.
در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، تا پایان عمرش منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی و سپس شیخ الاسلامی کشور را در دربار شاه عباس اول صفوی بر عهده داشت.
شیخ بهایی در فاصله سال‌های ۹۹۴ تا ۱۰۰۸ قمری سفرهایی به خارج از قلمرو صفویه داشت که این سفرها بیشتر به قصد دانش‌اندوزی، زیارت و سیاحت صورت می‌گرفت اما از آنجا که شیخ ارتباط نزدیکی با شاه و دربار داشت، به اعتقاد بسیاری از مورخان برخی از این سفرها جنبه سیاسی داشته و او به عنوان سفیر ایران راهی کشورهای دیگر می‌شده است.
او که در علوم مختلف چون فلسفه، منطق، هیئت، ریاضیات، معماری و همچنین علوم دینی متبحر بود، شاگردان زیادی را تربیت کرد که هر کدام در علوم یادشده صاحب نام شدند. در این میان می‌توان به یکی از شاگردان شاخص او یعنی صدرالدین ابراهیم شیرازی معروف به ملاصدرا اشاره کرد.
تألیفات شیخ بهایی هم از نظر تعداد و هم به لحاظ گوناگونی موضوعات جالب توجه هستند. حدود ۸۸ کتاب و رساله از او به جای مانده که بخشی از آنها آثار نظم و نثر او در حوزه ادبیات است.
کتاب کشکول اثر مشهوری است شامل یک مجموعه از شعر و نثر که برخی از خود شیخ بهایی و برخی نیز گردآوری او از دیوان‌ها و کتاب‌های مورد علاقه‌اش بوده‌اند.
مطالب کتاب کشکول که بیش از سایر تألیفات شیخ خواهان و خواننده دارد، بی هیچ نظم خاصی به دنبال هم آمده اند و این امر نشان می‌دهد که کشکول همدم خلوت و احساس او بوده است.
سروده‌های بهایی به زبان فارسی شامل مثنویات، غزلیات و رباعیات است که در غزل شیوه فخرالدین عراقی و حافظ، در رباعی سبک ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری و در مثنوی شیوه مولانا را دنبال می کرد. تمایل زیاد او به زهد، تصوف و عرفان از اشعار و نوشته هایش کاملاً مشهود است.
فعالیت‌های سیاسی شیخ بهایی بیشتر مربوط به دوران شاه عباس اول صفوی است که هم مقتدرترین پادشاه این سلسله بود و هم زمینه رشد و شکوفایی فرهنگ، هنر و معارف دینی را فراهم می‌کرد.
شاه عباس احترام زیادی برای عالمان دین به ویژه شیخ بهایی قایل بود و در بیشتر امور با ایشان مشورت می کرد.
شیخ در ریاضی و معماری نیز مهارت زیادی داشت و تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور از جمله اقدامات و خدمات عمرانی اوست. وی برای این کار محاسبات دقیقی انجام داده بود تا حق آب هر ده و آبادی کاملاً عادلانه و مطابق با میزان نیاز هر منطقه به درستی رعایت شود.
از دیگر کارهای شیخ بهائی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظرها بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین داشتند و این اختلافات، پیش از اقدام شیخ بهایی به مدت یک قرن و نیم وجود داشت.
معماری مسجد امام، مهندسی حصار نجف و ساخت گلخن گرمابه‌ای که با یک شمع گرمای آب حمام را تأمین می‌کرد، همگی از اقداماتی است که به شیخ نسبت می‌دهند.
او در علم ستاره شناسی نیز خدمات زیادی ارائه کرده و به همین دلیل، به پاس این خدمات، سال ۲۰۰۹ میلادی از سوی یونسکو به نام او نامگذاری شد.
سرانجام شیخ بهایی در سال ۱۰۰۰ قمری در شهر اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش پیکر او را به مشهد برده و در جوار آرامگاه امام رضا (ع) به خاک سپردند.
رواقی که آرامگاه او در آن قرار دارد با سنگ مرمر مرغوب پوشش یافته و دیوارها و سقفش با طرح مقرنس آویز آینه کاری شده و با کتیبه هایی زینت یافته است.
سیمین دخت گودرزی
منابع:
– مقدمه کتاب کلیات شیخ بهایی
– تاریخ عالم آرای عباسی جلد ۱
– تاریخ ادبیات ایران، دکتر ذبیح الله صفا، جلد
