ایرانگرد نیوز پایگاه خبری تحلیلی ایرانگرد نیوز
مقصد، خراسان است که همواره پذیرای مسافران بسیار است. اما این بار به منتهی‌الیه شمالی این دیار، کلات نادری. نادرشاه جواهرات مملکتی را در کلات حفظ کرد. کلات در لغت یعنی آبادی، قلعه یا زیستگاهی بر فراز کوه. چندین کلات در ایران و حتی در کشوری مانند پاکستان وجود دارد و کلات نادری یکی از معروف‌ترین‌ها است. کلات مرز ایران و توران. برخی عقیده دارند جنگ رستم و افراسیاب در محل قلعه سفید که نام قدیم روستای خشت بوده، روی داده است.
کلات، با فاصله‌ای حدود 145 کیلومتر در شمال شرقی مشهد، بر دامنه کوه هزارمسجد تکیه داده و از سوی دیگر با کشور ترکمنستان همسایه است. کلات، جایی است که تیمور لنگ 14 بار حمله کرد تا آنجا را تصرف کند اما ناکام ماند و بازگشت. نادرشاه افشار جایی بهتر از کلات برای نگهداری غنایمی که از هندوستان آورده بود، نیافت و البته کلات محل تبعید بسیاری در دوره معاصر بوده است. تعداد زیادی از مشروطه‌خواهان در دوره قاجار در کلات به‌سر بردند تا از مرکز به اندازه کافی دوره باشند.
علاوه بر این موارد تاریخی، طبیعت کلات خود حکایت‌ها دارد، کوه‌های مه‌گرفته، دره‌های پرآب و بوی شالیزار هر گردشگری را سرمست می‌کند. این تنوع طبیعی در مردمان کلات هم خود را نشان می‌دهد که در گروه‌های قومی مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. کلاتی‌ها ترکیبی از کرد، ترک و فارس هستند که در سپاه نادر نیز دیده می‌شود.
همان طور که گفته شد کلات از موقعیت کوهستانی برخوردار است و فقط از طریق برخی مدخل‌ها که کلاتی‌ها به آن «دربند» می‌گویند، می‌توان وارد شد. در میان دربندها، گذر فعلی، دربند ارغونشاه خواهد بود که رو به جنوب است. دربندهای دیگر شامل چوب‌بست، کشتنی و دهچه رو به ترکمنستان باز می‌شود.
کلات آنقدر بزرگ نیست که آدرس‌دهی دقیق برای آثار تاریخی لازم باشد. اگر به جای عبور از تونل جدید از راه قدیم یا دربند وارد شوید، برخی آثار از همان بدو ورود قابل مشاهده‌اند.
«کتیبه نادری» در مدخل بند ارغونشاه واقع شده و به دستور نادرشاه در بر دل کوه کنده شده است که گویا با مرگ وی نیمه کاره می‌ماند. کتیبه با شعری به زبان ترکی از «گلبن افشار» آغاز و با توصیف صفات نادر ادامه می‌یابد. به دلیل آن که این کتیبه حدود 15 متر از زمین ارتفاع دارد، خواندن آن به آسانی ممکن نیست.
از همان جا که ایستاده‌اید اگر سرتان را بلند کنید «برج و باروی نادر» را بر بلندای کوه می‌بینید. این بنا از گل و سنگ و آجر ساخته شده و از بستر رودخانه چیزی حدود 40 متر ارتفاع دارد. در گذشته نگهبانان شهر ورود و خروج را از این محل کنترل می‌کردند.
قدیمی‌ترین اثر تاریخی کلات یا مسجد «کبود گنبد» متعلق به دوره سلجوقی است و نشان می‌دهد که آبادانی کلات به پیش از زمان نادر بازمی‌گردد. مسجد در زمان نادر و سپس در دوره قاجار مرمت شده است. اینک مزار مرمت‌گر زمان فتحعلی‌شاه قاجار و شهدای کلات زیر گنبد دیده می‌شود.
در کنار مسجد، حمام نادری قرار دارد که متعلق به دوره نادری است و امروزه به مرکز صنایع دستی تبدیل شده است.
«کاخ خورشید» مهم‌ترین اثر تاریخی و نماد کلات است. درست است که در زمان نادرشاه افشار بنا شده اما شواهد حاکی است بر بنایی قدیمی‌تر متعلق به دوره ایلخانی ساخته شده است. ساختمان سه طبقه در میان باغی قرار دارد که در زمان خود بسیار زیبا بوده است.
رخی می‌گویند زیرزمین کاخ نادری، محل نگهداری غنائم بوده و برخی دیگر معتقدند زندان بوده است. در طبقه همکف تالاری دیده می‌شود که دارای نقاشی‌هایی با طلاکاری و همچنین کتیبه‌ای نواری از آیات قران است. تاریخ کتبیه، سال مرگ نادر را نشان می‌دهد.
طبقه سوم از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده است که قسمت مشهور بنا، همان بخش خارجی یا استوانه 66 ستونی است.
از نکات جالب کاخ نادری، تزییناتی است به شکل میوه‌های مناطق گرمسیر مانند آناناس، موز و انبه که همگی کار هنرمندانی هستند که نادر از هند آورده بود.
علاوه بر بنا، موزه مردم‌شناسی را که در طبقه زیرین واقع شده نباید از دست داد. موزه شامل 8 غرفه است که زندگی عشایری، صنایع دستی، مشاغل و حرفه‌های سنتی، آداب و رسوم، گیاهان دارویی و کشاورزی را به نمایش گذاشته است.
حال بهتر است از شهر خارج شد تا آثار خارج از شهر کلات را دید. حدود 5 کیلومتر آن طرف‌تر از کلات، سد و بند نادری را می‌توان دید که با سنگ، آجر و ساروج روی ژرف‌رود ساخته شده است. چیزی حدود 70 متر ارتفاع دارد. این سد اکنون کارآیی ندارد زیرا بیشتر زمین‌هایی که در زمان نادر زیر کشت بودند اینک در محدوده کشور همسایه قرار دارند.
در کنار آثار تاریخی، از طبیعت کلات نمی‌توان چشم پوشید. آبشار و رودخانه قره‌سو یکی از این محوطه‌هاست که در 12 کیلومتری کلات واقع شده و محل تأمین آب این شهر در زمان نادر بوده است. فقط باید به یاد داشت که این منطقه از راهی فرعی حدود 3 کیلومتر مانده به تونل ورودی کلات قابل دسترس است. قره‌سو دهی است که تمام عناصر زیبای روستایی را در خود دارد.
در امتداد رود قره‌سو تا رسیدن به دشت، دره‌های تنگ و زیبایی وجود دارد که آبشارهای بزرگی پدید آورده‌اند.
روستای ارتکند یکی دیگر از مناطق دیدنی کلات است که آبشار ارتکند و مناطق ییلاقی، آن را به منطقه نمونه گردشگری تبدیل کرده است. 45 کیلومتر با کلات فاصله و حدود 18 کیلومتر جاده فرعی دارد. کوه‌ها و دره‌های سرسبز، غارهای آبی و آبشارهای زیبایی در منطقه دیده می‌شود.
منطقه دیدنی دیگر، روستای خشت در 13 کیلومتری عمارت خورشید است. یکی از آثار دیدنی این روستا، حوض‌انبارهایی است که تعدادشان به 365 می‌رسد و گویا هر کدام منبع تأمین آب یک روز سپاه نادر بوده است. این روستا با توجه به آن که روی کوه واقع شده، چشم‌انداز وسیعی به اطراف دارد و می‌توان تا چند کیلومتری داخل خاک ترکمنستان را دید.
این روستا به علت موقعیت نظامی مورد توجه حاکمان بوده است. اکنون خرابه‌های بنایی در نزدیک روستا دیده می‌شود که همه از سنگ، آجر و ساروج بوده و هنوز برجسته‌کاری‌هایی دیده می‌شود.
منطقه ییلاقی لایین در 30 کیلومتری شمال غرب کلات و آبشارها و سد زاوین در 50 کیلومتری از دیگر مناطق زیبای کلات هستند.
در یک نگاه می‌توان گفت میزان خوب بارندگی باعث شده پوشش گیاهی متنوعی در سطح شهرستان دیده شود. جنگل‌های سیستان، جنگل پسته خواجه و جنگل‌های ارس هزارمسجد مهم‌ترین جنگل‌های منطقه هستند.
