گنجینه‌هایی بی‌نظیر در قطعه‌ای از بهشت/ موزه‌های آستان قدس مقصد گردشگران داخلی و خارجی

بارگاه نورانی امام رضا(ع) در مشهد، سالانه و در روزهای مختلف، پذیرای زائران داخلی و خارجی بیشماری است که به قصد زیارت رنج سفر را چه هوایی و چه زمینی نادیده می گیرند و می آیند تا دست های خالی را پر کنند، شفا بگیرند، می آیند تا به اندازه ظرف وجودی خود لبریز از مهربانی شوند و حال خود را خوب کنند.

مجموعه بارگاه هشتمین امام شیعیان علاوه بر ایجاد فرصتی برای زیارت، کتابخانه ای کم نظیر برای محققان، فضاهایی برای نشاط کودکان و نیز جاذبه های فراوانی برای سیاحت گردشگران داخلی و خارجی نیز مهیا کرده است.

یکی از جاذبه های گردشگری و تفریحی این مجموعه، موزه ها و گنجینه های قدیمی و تاریخی است که آثار و نفایس مختلفی را در دل خود جای داده است.

موزه ‌آستان قدس رضوی شامل گنجینه قرآن، فرش و منسوجات، نجوم و ساعت، گنجینه سلاح، گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات، گنجینه مدال، تاریخ مشهد، نقاشی، گنجینه صدف و حلزون و آبزیان، گنجینه ظروف، گنجینه اشیا سنگی و سفال، هدایای مقام معظم رهبری، موزه ملی ملک و موزه مردم‌شناسی است . اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی در ساختمانی به مساحت ۱۰۲۴ متر مربع در صحن امام خمینی بنا شده و مجموعه موزه های فعلی آستان قدس در صحن کوثر قرار دارند.

اولین گنجینه مجموعه اشیا سنگی و سفالی است. و اولین شی با ارزشی که در مقابل دیدگان قرار می گیرد ‌سنگ سفید رنگی است که نظر تمامی بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند. اولین سنگ قبر منسوب به مرقد مطهر امام رضا (ع) که با نهایت ظرافت از سنگ سفید صابونی تراشیده و ساخته شده است. این سنگ شامل یک متن محرابی در وسط و دو کتیبه در حاشیه به خط کوفی و در قسمت محرابی شکل، نام بانی آن احمد بن علی بن احمد علوی حسینی و نام سازنده عبدالله بن احمد قره، که بر روی آن حکاکی شده است.

بیشتر آثار این موزه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌اند در این بین آثاری مربوط به قرن هفتم و هشتم، و به خصوص آثاری از دوران صفوی و قاجار به چشم می‌آید.

از جمله کتیبه های موجود، کتیبه‌های طلاکاری حرم با خط استاد علیرضا عباسی خوشنویس به نام دوران صفوی است که بسیار چشم نواز است. شاهان صفوی بهترین مکان‌ها را به خط استاد عباسی مزین می‌کرده‌اند که البته چه مکانی بهتر از حرم امام هشتم (ع) برای نمایش آثار شاخص هنری هنرمندان.

در مرکز موزه سومین ضریح حرم مطهر امام رضا (ع) قرار دارد که چهار شمعدان در چهار ضلع فوقانی آن نصب شده است. در دوران های قدیم که برق نبوده است، برای روشنایی حرم از شمع بهره می‌برده‌اند و این دلیلی می‌شود برای به کار بردن شعمدان‌ها بر بالای ضریح مطهر.

قبل از این تاریخ، دو ضریح چوبی و ضریح مرصع بر روی مرقد مطهر نصب بوده است، اگر چه به نظر بیشتر مورخان، تاریخ نصب و نام بانی ضریح سوم نا مشخص است امّا به طور قطع و مسلم این ضریح در عهد فتحعلی شاه قاجار وجود داشته است. چنانکه برخی منابع به در مرصع نصب شده بر روی این ضریح که توسط فتحعلی شاه در تاریخ ۱۲۳۳ قمری اهدا شده اشاره دارند که در ضلع شرقی ضریح نصب بوده است. در حالی که به نوشته اعتماد‌السلطنه این ضریح فاقد کتیبه است. سومین ضریح در بهمن‌ماه سال ۱۳۳۸ شمسی تعویض شد.

در گنجینه نقاشی و هنرهای تجسمی اولین تابلویی که توجه هر بیننده ای را جلب می کند، منظره روستایی است بکر و سرسبز که برای لحظاتی علاقمندان به هنر نقاشی رنگ و روغن را به روستای قدیمی “پول کجور مازندران” می برد. از ویژگی های منحصر به فرد این اثر می توان به طبیعی و زنده بودن آن و خلق فضایی صمیمی و دیر آشنا برای دوستداران طبیعت اشاره کرد. ناگفته نماند که این اثر هنرمند چیره دست استاد کمال الملک در تاریخ ۱۲۹۲ قمری است.

۳۰ اثر نقاشی در سبک های مختلف از دیگر جاذبه های این گنجینه هنری است

همچنین تابلوهای رودخانه شیلات فرح آباد مازندران، اولین پیام، عصر عاشورا، ضامن آهو و چهارده معصوم از دیگر آثار برجسته این گنجینه هستند که هر کدام دنیایی از فرهنگ و خاطرات ایرانی و اسلامی را برای بازدیدکنندگان تداعی می کند. برای نمونه می توان به تابلو “راز آفرینش”، اثر هنرمند خوش ذوق منصوره قدیریان اشاره کرد. مهمترین خصیصه این تابلو استفاده از تکنیک رنگ روغن روی چرم است که زیبایی خاصی را از خود به نمایش گذاشته است.

شکوه آثار نقاشی و هنری اهدایی و وقفی این گنجینه بیشتر به خاطر جمع شدن آثار هنرمندان به نام و برجسته ایرانی و اروپایی از جمله کمال الملک نقاش معروف دوره قاجار، ویلیام جیمز و بی دبلیو لیدر است.

وجود ۳۰ اثر نقاشی در سبک های مختلف ناتورالیسم، نگارگری، آبستره از دیگر جاذبه های این گنجینه هنری است.

تار و پودهایی از جنس هنر و عشق؛ گنجینه فرش

مجموعه هنرهای تجسمی که تمام بشود به گنجینه فرش که در طبقه پایین موزه قرار دارد می رسید.

گنجینه فرش در تاریخ هجدهم تیر سال ۱۳۷۷ همزمان با میلاد مسعود پیامبر اکرم (ص) و امام جعفر صادق‌(ع) افتتاح شده است. هدف از برپایی این گنجینه، آشنا کردن اقشار مختلف مردم با هنرهای اصیل مرتبط با فرش و انواع دست‌بافت هایی است که در این گنجینه در معرض تماشا گذاشته شده‌اند. از فرش های نفیس این گنجینه می توان به قالی عصر صفوی با قدمت ۵۰۰ ساله و قالی هفت شهر عشق اشاره کرد.

از جمله زیباترین فرش های این مجموعه که بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی است، فرش هفت شهر عشق است که بیننده را محو تصاویر و نقوش بی نظیر خود می کند. این فرش در ابعاد ۳۷۰ × ۴۶۰ سانتی متر و با طرح محرابی در سال ۱۳۹۴ هجری قمری بافته شده و مزین به تصویر اماکن مذهبی هفت شهر مکه، مدینه، کربلا، نجف، مشهد، کاظمین و سامرا و همچنین تصاویری از بناها و اماکن مذهبی دیگر همچون مسجد امام اصفهان و مقبره شعرایی چون سعدی، حافظ، فردوسی است.

در گرداگرد این هفت تصویر، فرشتگان با نگاره های برگ مانند مشاهده می شوند که گویی در حال عبادت و راز و نیاز با این اماکن هستند. این قالی توسط استاد محمود فرشچیان طراحی و توسط حاج مهدی صفدرزاده حقیقی بافته و اهدا شده است.

قدیمی ترین فرش موجود که تا کنون به دست آمده، فرش پازیک نام دارد که مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش است. این قالی کهن دارای نقش مایه هایی شبیه به تخت جمشید است.

قالی باغ مرجان ها، تابلو فرش کاخ چهل ستون، تابلو فرش عصر عاشورا، قالی مسجدالنبی و قالی پرده ای دو رو از دیگر شاهکارهای هنر ظریف دستان ایرانی در این گنجینه است.

تار و پود فرش ها روح را با حکایت های نهفته در این آثار گره می زند و دیدن هر فرش و قالی، که بیشتر به تابلوهای نقاشی شباهت دارند تا تنیده شدن هزاران گره ابریشمی در هم، جلوه گاهی از هنر و فرهنگ غنی ایران را به نمایش می گذارد.

در این گنجینه بی نظیر مجموعا ۵۷ تخته قالی و قالیچه از نفیس ترین شاهکارهای هنری در معرض نمایش قرار گرفته که مربوط به دوره های خاص و فرهنگ های متفاوت است.

سکه ولایت‌عهدی امام رضا در گنجینه اسکناس

گنجینه تمبر و اسکناس یکی دیگر از گنجینه های تخصصی در مجموعه موزه های آستان قدس رضوی است.

گنجینه تمبر و اسکناس در تاریخ ۲۱ بهمن سال ۱۳۶۹ به عنوان دومین گنجینه تخصصی در مجموعه موزه های آستان قدس رضوی افتتاح شد که در این مجموعه می توان‌ با آداب رسوم و آثار تاریخی هر کشور و ملتی از طریق تمبرها و اسکناس‌هایشان آشنا شد.

آنچه این گنجینه را در مقایسه با دیگر گنجینه ها و موزه های مشابه در جایگاه ویژه ای قرار می دهد، آن است که تقریباً تمامی تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسکناس ها و مسکوکات به نمایش گذاشته شده و موجود در آن از مجموعه هدایای تقدیم شده به آستان مقدس ثامن الائمه تشکیل شده است.

در این گنجینه، بیش از ۴۲۲ هزار قطعه انواع تمبر و دیگر اقلام پستی، ۱۴ هزار برگ اسکناس و ۲۷ هزار عدد مسکوکات موجود است که تنها بخشی از آن، در سالن نمایش در معرض دید عموم قرار داده شده و قسمت اعظم آن در مخزن گنجینه نگهداری می‌شود.

از منحصر به فردترین آثار موجود در موزه آستان قدس رضوی دو عدد سکه نقره مربوط به ولایت‌عهدی امام رضا (ع) است. پس از اینکه آن حضرت در رمضان سال ۲۰۱ هجری قمری مجبور به پذیرش ولایت عهدی مأمون شدند، به دستور وی این سکه‌ها در سال ۲۰۲ هجری قمری در سمرقند و در سال ۲۰۳ هجری قمری در اصفهان ضرب شد.

بر روی سکه ضرب اصفهان حک شده است: “الله محمد رسول الله المأمون خلیفه الله مما امر به الامیر الرضا ولی عهد المسلمین علی بن موسی بن علی بن ابی طالب ذوالریاستین” و در حاشیه آن نوشته شده “محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون”. در پشت سکه عبارت “لا اله الا الله وحده لا شریک له المشرق” دیده می‌شود.
در حاشیه داخلی پشت سکه نیز عبارت “بسم الله ضرب هذا الدرهم … اصفهان سنه ثلث و مأتین” و در حاشیه بیرونی آن عبارت “الله الامور من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المؤمنون بنصر الله”

ارادت پهلوانان و قهرمانان به هشتمین خورشید

در بخشی از این موزه مدال های اهدایی جهان پهلوان تختی به موزه آستان قدس رضوی خودنمایی می کند. از دیگر مدال های تقدیمی به گنجینه مدال می توان از مدال های تقدیمی جبار فعلی قهرمان بوکس، علیرضا نصرآزادانی قهرمان بین المللی تکواندو، مدالها و تقدیرنامه های شادروان رضا صادقی که در المپیادهای ریاضی و کامپیوتر در شهر تورنتو کانادا در سال ۱۹۹۵ میلادی کسب کرده بود، یاد کرد.

تقریبا همگان با پهلوانان و قهرمانان میادین ورزشی آشنا هستند، در اینجا شاید خالی از لطف نباشد که چند سطری از زندگی شادروان رضا صادقی ذکر شود.

رضا صادقی در روز نخست اردیبهشت سال ۱۳۵۶ در مشهد مقدس به دنیا آمد و در ۵ سالگی قرآن را آموخت. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شهید هاشمی‌نژاد چکنه سفلی از توابع نیشابور و دبیرستان را در مرکز استعدادهای درخشان مشهد به پایان رساند.
مهر ماه ۱۳۷۴ در رشته ریاضی محض دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف مشغول تحصیل شد و مدال‌های رنگارنگی را در المپیادهای ریاضی کسب کرد. ارائه مقاله اعداد ساختنی-جهان متناهی در نخستین سمینار ریاضی دانشجویان کشور در دانشگاه شهید چمران اهواز از افتخارات او در سال ۷۶ بود که پس از دفاع از این مقاله و در راه بازگشت از اهواز به تهران سحرگاه ۲۶ اسفندماه سال ۷۶ اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به دره سقوط کرد و وی به اتفاق شش تن دیگر جان خود را از دست دادند.

سیر تکاملی جنگ ها در گنجینه اسلحه و سلاح

در ادامه راهروها و طبقات موزه مرکزی آستان قدس، گنجینه اسلحه و سلاح های جنگی، فضایی است که سیر تکاملی اسلحه سازی را در برابر دیدگان قرار می دهد. انواع اسلحه های قدیمی، انواع شمشیر و لباس های رزم در دوران های مختلف تاریخ، از جمله دیدنی های این گنجینه است.

از جمله سلاح های مختلف در این مجموعه، شمشیر فولادی جواهردار است. قبضه این شمشیر احتمالا از شاخ بوفالو، بلچاق و آهنگ و قبه‌ شمشیر با طرح منقش گلدار طلاکوب شده است. این نوع شمشیر با انحنای زیاد از دوره‌ صفوی رایج بوده است.

شگفتی آفرینش در گنجینه آبزیان

در انتهای گنجینه اسلحه و سلاح های جنگی، گنجینه آبزیان قرار دارد که در این مجموعه نزدیک به ۵۰۸ قطعه از شگفت‌انگیزترین موجودات دریایی گردآوری شده است و از شاخص ترین موجودات آبزی که توجه بیشتر بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند.

موزه نجوم

گنجینه بعدی محلی است از انواع وسایل نجومی و رصدی از اسطرلابی که با فلز برنج ساخته شده است، تا دوربین تک چشمی جواهرنشان دیده می شود.

روح افزاترین گنجینه؛ قرآن‌هایی منسوب به دستخط ائمه

گنجینه قرآن و نفایس مقصد بعدی است، که ساختمانی جدا از موزه مرکزی دارد. وارد موزه که بشوید اولین اثری که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند پرده بزرگی است که نقاشی های مربوط به واقعه عاشورا را به تصویر کشیده است . این اثر بزرگترین پرده تعزیه خوانی روز عاشورا و متعلق به دوران قاجاریه است که با رنگ روغن و بر روی پارچه ابریشم نقاشی شده و گرداگرد این اثر ترجیع بند معروف محتشم کاشانی نوشته است.

در این گنجینه صفحاتی از قرآن هایی نفیس منسوب به دستخط حضرت علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) مجموعه ای کم نظیر و روحانی برای بازدید کنندگان فراهم کرده است.

همچنین در بخش های دیگری از این گنجینه، مجموعه هایی از نسخ خطی از جمله دیوان حافظ وجود دارد.

گنجینه ای از هدایای دوستداران جمهوری اسلامی ایران

از دیگر آثار نفیسی که در طبقه همکف که متعلق به مقام معظم رهبری بوده و از سوی ایشان به موزه آستان قدس اهدا شده است می توان از تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، ‌فرش، تراش روی شیشه، ‌معرق چوب، معرق صدف، سوزن‌دوزی، قلم زنی روی مس، انواع ظروف، ماکت ها، مدال‌ها نام برد که توسط شخصیت های داخلی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است.

از جمله این هدایای با ارزش ماکت قدس شریف است که از صدف ساخته شده است.