هفته ای برای محیط زیست / هفت میلیارد رویا، یک سیاره، با احتیاط مصرف کنیم

همه ساله در روز ۵ ژوئن در سراسر جهان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می شود و در کشور ما نیز به همین مناسبت هفته محیط زیست برگزار می شود که شعار هفته محیط زیست امسال هفت میلیارد رویا، یک سیاره، با احتیاط مصرف کنیم است.

روز جهانی محیط زیست، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری، به عنوان روز محیط زیست انتخاب شده‌است. این روز پنجم ژوئن هرسال می‌باشد.

رشد روزافزون آلودگی و تخریب محیط‌زیست و بروز بحران‌های پی در پی زیست محیطی باعث شد دولت‌ها به طور جدی به تکاپو افتاده تا چاره‌ایی بیندیشند.

اراده جهانی برای حفاظت محیط زیست با تشکیل نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست که به کنوانسیون استکهلم معروف است، در سال ۱۹۷۲ در سوئد جنبه کاربردی پیدا نمود. در این سال مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب ماده‌ای، ۵ ژوئن را روز جهانی محیط زیست اعلام کرد. به مناسبت روز جهانی محیط زیست در ایران ۱۵ تا ۲۱ خرداد هر سال به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده‌است.

همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP برنامه محیط زیست سازمان ملل شد. هم اکنون ۳۶ سال است که UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید. مراسم این روز می‌تواند به اشکال مختلف باشد مثل راهپیمایی‌های خیابانی ، همایش‌های دوچرخه سواری، نمایش ، مسابقات نقاشی و مقاله نویسی در مدارس ، درختکاری ،‌فعالیت‌های مربوط به بازیافت ، پاکسازی و… . هدف از برگزاری چنین مراسمی جلب توجه عمومی به مسایلی است که محیط زیست را آلوده می‌سازد. هر سال نیز یکی از مسایلی که شدیدا محیط زیست را تهدید می کند به عنوان موضوع این روز انتخاب می شود.

هدف UNEP از برگزاری چنین مراسمی عبارت است از : بخشیدن چهره ای انسانی به مسایل زیست محیطی، توانمند سازی مردم برای تبدیل شدن به فعالانی در زمینه توسعه پایدار و متوازن، ارتقا این بینش عموم که جوامع در تغییر دیدگاه‌ها و در خصوص مسئله محیط زیست نقش محوری و اساسی ایفا می‌نمایند، ترویج مشارکت با هدف اطمینان از برخورداری همه ملتها از آینده‌ای امن‌تر و سعادتمندانه‌تر ،روز جهانی محیط زیست متعلق به مردم و شامل فعالیتهای مختلفی از قبیل راهپیمایی‌های خیابانی،همایش‌های دوچرخه سورای، کنسرتهای سبز، مسابقات نقاشی و مقاله نویسی در مدارس ، درختکاری، و برنامه های بازیافت و پاکسازی می باشد.

آدمیان، مهم ترین دشمنان محیط زیست

طبیعت، بسان مادری مهربان انسان را در دامن خود می پروراند و سخاوتمندانه، همه منابع و سرمایه های خود را به پای او می ریزد. تاکنون همه موجودات روی زمین کوشیده اند تا به قانون و نظام طبیعت پیرامون خود گردن نهند و خود را با آن سازگار کنند، اما انسان، خواسته و ناخواسته، روند طبیعی محیط زیست خود را دگرگون کرده است. هر روز درختان بسیاری با قساوت، قلع و قمع می شوند و آب ها به هدر رفته و آلوده می شوند. جنگل های طبیعی ازمیان می روند، بسیاری از گونه های زیستی در حال انقراض هستند و صدها گونه به علت از دست دادن زیستگاه های خود، نابود شده اند. متأسفانه، آدمی بر خلاف دیگر موجودات، همواره تأثیر عمیقی در جهت نابودی و تهدید محیط زیست از خود بر جای گذاشته است، چنان که اکنون، از مهم ترین عوامل تخریب محیط زیست شناخته می شود.

انسان و سرنوشت جنگل ها

بشر از زمانی که پا به جنگل نهاده، به شکل های گوناگون، به تخریب آن پرداخته است. در سال های اخیر، افزایش جمعیت، توسعه شهرها، افزایش تقاضای فرآورده های چوبی و…، عرصه را بر جنگل ها و سایر منابع طبیعی تنگ کرده است، چنان که در نیم قرن گذشته، تقریبا نیمی از مساحت اولیه جنگل های جهان از دست رفته و سلامت و کیفیت جنگل های باقی مانده نیز پیوسته در خطر است. هم چنین مأمن حدود پنجاه درصد از گونه های گیاهی و جانوری به دست انسان نابود شد، یا هم چنان در حال از بین رفتن است. از سوی دیگر، هر نهالی که کاشته می شود، سال های سال زمان می طلبد تا به درختی تنومند و قوی تبدیل گردد.

جنگل، موهبتی الهی است که خداوند آن را با سودمندی های بسیار ارزشمند، برای استفاده بشر آفریده است. پس بر ماست که در حفاظت، توسعه و احیای جنگل ها بکوشیم و از جنگل بانان نیز به شایستگی حق شناسی کنیم.

کوهستان، میراث ملّی

کوه ها و کوهستان ها، از زیبایی های محیط زیست و منابع با ارزش جهان هستی است. کوهستان، یک میراث ملی و ثروت همگانی و متعلق به همه نسل هاست. کوه ها، انبوهی از منابع و سرشار از سرسبزی و طراوت اند که گاه بی رحمانه هدف ساخت و ساز، راه سازی های بی رویّه، شکاف های وسیع و عملکردهایی از این دست قرار می گیرند و بدین سان، نسل های فعلی و آتی، از آب زلال چشمه سارهایی که از دل کوه بر می آید، دره های سرسبز، چشم اندازهای دل نشین و جلوه های زیبای زندگی در دامنه کوهستان، محروم می شوند.

جمعیت و محیط زیست

در کشورهای در حال توسعه، رشد جمعیت، باعث تخریب و آلودگی محیط زیست می گردد.بنابراین، عوامل جمعیت نظیر زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت باید به طور مستمر تحت کنترل و نظارت باشد تا با بحران های محیطی و به دنبال آن، معضلاتی چون کاهش منابع، فقر، گرسنگی، جنگ، مشکلات بهداشت و سلامت، و… مواجه نشویم. از دیدگاه توسعه، هرگونه عدم تناسب و ناهماهنگی میان جمعیت و محیط زیست، طبیعت را با مخاطرات جدی مواجه می سازد؛ زیرا در این صورت، از سرزمین ها، منابع تجدید شونده، بیش از حد توان طبیعی شان استفاده می گردد و زمین نیز بیش از این نخواهد توانست آلودگی های زیست محیطی را تصفیه نماید. پس اندکی بعد، محیط زیستْ تخریب، آلوده و در حقیقت نابود می شود و به دنبال آن، زوال تمدن صنعتی جهان نیز امری حتمی خواهد بود.

آلاینده های زیست محیطی

آلودگی، عبارت است از هرگونه تغییر در ویژگی های اجزای تشکیل دهنده محیط اطراف، به طوری که استفاده پیشین از آن ناممکن گردد و به طور مستقیم یا غیرمستقیم، منافع و حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد. آلاینده ها، معمولاً بر اثر فعالیت های انسان پدید می آیند و مشکلاتی را در مسایل زیست محیطی موجب می گردند. پیشرفت فناوری، افزایش جمعیت، تولید و مصرف و به دنبال آن، پس مانده بیش تر، از عوامل فزاینده آلاینده ها هستند. بنابراین، می توان با بازیافت پس مانده ها و برگرداندن آن ها به سیستم اصلی برای بهره گیری دوباره، از میزان آلودگی کاهید.

بی تردید اقدام و اجرای هرگونه برنامه، نیاز به دانش کافی و شناخت لازم عموم افراد از محیط زیست و آلاینده های آن دارد. بنابراین، با توجه به خطری که محیط زیست را تهدید می کند، همگان باید «هم زیستی با طبیعت» را بیاموزیم.

آلودگی و بحران آب

آب، مایعی با ویژگی های یگانه است که حیات را در بستر زمین میسر کرده است. آب اگر چه از مهم ترین منابع تجدید شدنی زمین است، در عین حال منبعی است محدود. بر اساس مطالعات انجام شده، یک سوم آب های سطح زمین آلوده است که بیش تر آلودگی های آن، نتیجه فعالیت های انسان است. هر روز، فاضلابِ محصولات خانگی و حیوانی، و نیز زباله های صنعتی به درون دریاها و رودخانه ها تخلیه می گردند و میکروب های بیماری زا را در سراسر آب منتشر می کنند و در نتیجه، زندگی انسان و دیگر موجودات را به خطر می اندازند. به این ترتیب، روزانه آب آلوده باعث مرگ و میر هزاران نفر می شود، به ویژه در اواخر تابستان و اوایل پاییز که سطوح آب ها به طور طبیعی پایین می آید، آلودگی ها نیز فراوان می شوند. بنابراین، از آن جا که فاضلاب های رها شده، منبع اصلی آلودگی در آب ها هستند، کنترل و مهار فاضلاب ها، یکی از مهم ترین جنبه های کنترل و مقابله با آلودگی است.

آلودگی هوا، بحرانی جهانی

آلودگی هوا، یک معضل جهانی است که به ویژه شهرهای بزرگ و پرجمعیت را با مشکلات فراوانی رو به رو کرده است. از شاخصه های آلودگی هوا، آن است که در یک لحظه، ده ها هزار نفر یک جا از آن زیان می بینند. انسان ها با فعالیت های روزانه خود، هوا را آلوده و مسموم کرده، سپس با استنشاق، آن را به درون ریه های خود می کشند و به این ترتیب، ناخواسته به یک خودکشی تدریجیِ دسته جمعی دست می زنند. امروزه، سوخت ضعیف و ناقص اتومبیل ها، آلودگی های صنعتی در نیروگاه ها، پالایشگاه ها، کارخانه ها و دود حاصل از کشیدن سیگار و دیگر مواد افیونی و آلاینده های دیگر، هوای شهرها را به آمیزه ای ازمواد شیمیایی مضر تبدیل کرده اند و ناراحتی های ریوی، قلبی، عصبی، خستگی ها و مشکلاتی از این دست را، برای انسان پدید آورده اند.

هوای پاک، حق همه ماست که می توان با اقدام به کاشتن درختانی در نقاط مختلف شهر و سایر پیش گیری ها، به این منظور دست یافت.

دگرگونی خاک

خاک، لایه بسیار نازکی از کره زمین را تشکیل می دهد که تغذیه موجودات زنده به آن وابسته است. نیز خاک رطوبت را به منظور استفاده گیاهان در خود نگاه می دارد و سبب معتدل شدن آب و هوا گشته، مواد آلوده یا پس مانده ها را به سرعت بی اثر و تجزیه می کند و اجزای آنان را به چرخه های طبیعی باز می گرداند. بنابراین، خاک برای دفن زباله ها و پس مانده ها بسیار باارزش و پراهمیت است. اما متأسفانه این روزها، شور شدن خاک های حاصل خیز، اسیدی و گاه قلیایی شدن آن ها و فرسایش خاک، خبر از پدید آمدن تغییراتی در لایه حیات بخش می دهد که استفاده طبیعی را از آن ناممکن می سازد و زیستن را تهدید می کند. انسان با بهره کشی بیش از حد از زمین برای کشت، چرای بی رویه دام ها و به شیوه های مختلف کاهیدن پوشش گیاهی، خواسته و ناخواسته به سوی تخریب و نابودی خاک گام بر می دارد.

قرآن و محیط زیست نشانه هایی از خداوند

پروردگار متعال در آیات قرآن مجید، طبیعت و رازهای آشکار و نهان آن را نشانه هایی از عظمت خلقت می نامد. در آفرینش آسمان ها و زمین، برای اهل ایمان آیه ها و نشانه هایی است که آنان را به سوی توحید رهبری می کند؛ در اختلاف های شب و روز که گاه با هم برابر و گاهی از یکدیگر بلندتر و یا کوتاه تر و گاه گرم تر و سردتر می شوند، علایم و آثاری است که ارباب یقین را به یگانگی حق می رساند؛ نیز بارانی که خدای متعال ازآسمان نازل کرده و با آن زمین مرده را زنده می سازد، نشانه ای برای حق جویان است؛ هم چنین در آفرینش بادها که آن ها را به حکمت از سویی به سوی دیگر می گرداند؛ در خلقت آب و ویژگی های منحصر به فردی که در آن قرار داده است که بی شک مایه حیات و اساس هستی است؛ در خلقت زمین و خاک با خصوصیات متمایز خود؛ در به وجود آوردن نور خورشید به عنوان نیاز اساسی بشر و طبیعت؛ در آفرینش حیوانات؛ و نیز در آفرینش کوه ها، دشت ها، بیابان ها، همه و همه دلایل و شواهدی است که صاحبان عقل و فهم را به دین حق معترف می نماید.

هدف طبیعت شناسی در قرآن

روز جهانی محیط زیست، بیش تر با دغدغه های تلاش برای حفظ طبیعت به پایان می رسد و کم تر به ابعاد مهم و درس آموز طبیعت، در راه گشایی به ژرفای هستی سخن به میان می آید. در کلام قرآن مجید، نزدیک به ۷۵۰ آیه به پدیده های طبیعی اشاره کرده است. در بیش تر این آیات، مطالعه کتاب آفرینش و تدبر در آن توصیه شده است. از نظر قرآن، طبیعت شناسی می تواند به معرفت انسان در مورد خداوند متعال بیفزاید. به این دلیل که موجودات طبیعی نشانه های حق تعالی هستند، انسان با کاوش و تدبر در آن ها و کشف چگونگی پیدایش و شیوه تکوین موجودات و پدیده ها و نیز با دقت در نظم و انسجام و هدف داری در طبیعت، به وجود عظمت خالق مدبر پی می برد و بر یقین و ایمانش افزوده می گردد.

استفاده مشروع از امکانات طبیعی

خداوند در بسیاری از آیات قرآن، از نعمت هایی که برای بشر فراهم کرده، نام می برد و دلیل یادآوری آنان را نیز، شناساندن آن نعمت ها به بشر، امر به استفاده از آن ها و هم چنین، شکرگذاری از خالق یکتا ذکر می کند.

یک بعد مهم شکرگذاری از نعمت های الهی، به کار بردن آن ها در مسیری است که حق تعالی معین فرموده است. با این کار، در حقیقت فناوری که استفاده عملی از امکانات طبیعی است، در خدمت اهداف الهی قرار می گیرد و به این ترتیب، استفاده درست و منطقی همگان از امکانات فراهم شده و نعمت های الهی، جامعه بشری را به سوی سعادت ابدی سوق می دهد. حفظ محیط زیست و بهره برداری شایسته و آگاهانه از آن، در همین راستا قرار دارد.

گردشگری و تفرج در اسلام

انسان، وابسته به طبیعت است و از بودن در طبیعت لذت می برد. حضور انسان در طبیعت و محیط باز را تفرج گویند و خداوند در قرآن کریم، چندین بار از آن سخن به میان آورده و به صورت های مختلف بر آن تأکید ورزیده است. خداوند سبحان، گردش و سیر و سیاحت را، برای افزایش نشاط روحی و شادمانی در افراد و موجودات، مفید و مؤثر می داند و در آیات مختلف، بر سیر و سیاحت میان شهرها و لزوم گردشگری در نقاط دور و نزدیک تأکید می ورزد.گردشگری، باعث می شود که انسان، به ویژگی های منحصر به فرد خداوند در آفرینش طبیعت، موجودات و آن چه به طبیعت مربوط می شود، پی ببرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز در این خصوص فرموده اند: «گردش و بازی کنید؛ زیرا دوست ندارم در دین شما خشونتی دیده شود».