به مناسبت روز درختکاری نهادینه شدن فرهنگ درختکاری؛ راهکاری مهم در جهت حفاظت از گنجینه ای ملی

حفاظت از محیط زیست از مهم ترین ضرورت های هر جامعه ای محسوب می شود و درختان به عنوان اصلی ترین عامل پاکیزه ساز محیط زیست و موثر بر بهداشت جسم و روان انسان ها نقش شایان توجهی در دستیابی کشورها به توسعه پایدار دارند.

امروزه با صنعتی شدن جوامع درختان نقش مهم تری در زندگی بشر ایفا می کنند، منابعی طبیعی که به منزله ریه های یک شهر تلقی شده و در تامین سلامت اعضای جامعه بسیار تاثیرگذارند. بنابراین باید برای حفظ محیط زیست به فرهنگ سازی برای مشارکت همگانی در کاشت درخت و حفاظت از آنها، توجه شود که در راستای تحقق این امر کشورها روزی را برای درختکاری اختصاص داده اند و ایران نیز از ۱۵ تا ۲۲ اسفند را هفته منابع طبیعی و نخستین روز این هفته را با عنوان روز درختکاری نامید تا با کاشت گونه های مختلفی از درختان در این روز، نه تنها فرهنگ درختکاری را در کشور نهادینه سازد بلکه در بهبود محیط زیست، پاکسازی و تلطیف هوا و کاهش آلاینده ها در کلانشهرها گام های موثری بردارد.

به مناسبت روز درختکاری پژوهشگر گروه اطلاع رسانی(ایرنا) با «ساناز صنایع گلدوز» رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، رییس انجمن آشتی با زمین، مدرس محیط زیست دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به گفت و گو پرداخت.

صنایع گلدوز با بیان اینکه پیشینه درختکاری به زمان های کهن باز می گردد، گفت: در ایران از تاریخ هخامنشیان کاشت درخت مرسوم بوده است. الگوی چهار باغ از ماندگارترین اندیشه‌های هخامنشی‌ محسوب می شود که همچون چهار رود بهشت در شیوه باغ ‌سازی ‌های پس از خود بسیار تأثیر گذاشته است. کاشت سرو سابقه ای چند هزار ساله در ایران دارد. در دین اسلام نیز بر این امر بسیار تاکید شده به ویژه آنکه پیامبر اکرم(ص) در این خصوص فرمودند: «هر مسلمانی که بذری بیفشاند یا نهالی بنشاند و از حاصل آن بذر و نهال پرنده‌ای یا انسانی یاچرنده‌ای بخورد، آن برای او صدقه محسوب شود». درختکاری با اعتقادهای مذهبی ایرانیان پیوند عمیقی دارد. عملی پسندیده که نوعی عبادت محسوب می شود. ۱۵ تا ۲۲ اسفند در ایران به عنوان هفته منابع طبیعی نامیده شده که ۱۵ اسفند روز درختکاری است و البته در این هفته بیشتر ارگان ها، نهادها، مدرسه ها، انجمن ها به صورت گروهی در یکی از روزها به درختکاری می پردازند. برای نخستین بار در دنیا روز درختکاری در ۱۸۷۲ میلادی در آمریکا پایه گذاری و از آن پس در تمامی کشورها یک روز برای درختکاری در نظر گرفته شد. ایران در منطقه آب و هوایی بیابانی و نیمه بیابانی قرار دارد و ارزش درخت در این مرز و بوم به دلیل کمبود آب بسیار زیاد است و بایستی بیشتر در کاشت درخت و حفاظت از درختان این سرزمین کوشا بود.

رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران با اشاره به فعالیت هایی که در روز درختکاری انجام می شود، بیان داشت: در روز درختکاری به صورت نمادین درخت کاشته می شود اما هدف این روز در واقع گسترش فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی کشورمان، جنگل ها و مراتع است. انسان ها وقتی درختی را با دستان خود می کارند و برای حفظ آن تلاش می کنند سبب می شود تا آنان برای جنگل ها هم اهمیت بیشتری قایل شوند. یک درخت انواع مواهب مختلفی را دارا است که خدمات بوم سازگان یا اکوسیستمی نامیده می شود. درختان، جاذب آلودگی های محیط زیستی هستند. انواع گازهایی چون نیتروژن، آمونیاک، دی اکسید کربن، ازن و دی اکسید گوگرد به وسیله این گونه های سبز جذب می شود و سالیانه ۱۰۰ درخت بالغ، ۱٫۵ تن دی اکسید کربن را از هوا می گیرند و این امر می تواند در جلوگیری از تغییرهای اقلیمی بسیار موثر باشد. درختان اکسیژن تولید می کنند و به عنوان کارخانه های تولید اکسیژن و ریه های زمین شناخته می شوند. در طول سال یک هکتار درخت بالغ می تواند اکسیژن مورد نیاز برای ۱۸ فرد را تامین کند.

رییس انجمن آشتی با زمین، شرایط جنگل های کشور را چنین ارزیابی کرد و گفت: در طول سال ۳۵ تا ۴۰ هکتار از جنگل های کشور در دست تخریب قرار دارند. جنگل های زاگرس، جنگل های هیرکانی یا ارسباران بسیار ارزشمند هستند که قدمت جنگل های هیرکانی چهار میلیون سال است و جنگل های دیگر نیز در نوع خود بی نظیر و کم نظیرند. بازگشت جنگل های تخریب شده به چرخه زندگی کار بسیار زمانبر و دشواری است. جنگل ها ذخیره زیستی و حیاتی کشور هستند و ارزش های بوم سازگانی زیادی دارند. متاسفانه زمین خواری و تغییرکاربری پنج هزار هکتار از وسعت جنگل ها را از میان می برد. سالیانه بیشتر از ۱۵ هزار هکتار دچار آتش سوزی می شود و ۷۰ درصد آتش سوزی ها دلیل های نامعلومی دارند اما ۳۰ درصد آنها ناشی از عامل انسانی است. در هر ثانیه ۳۵۱ متر مربع از جنگل ها و مراتع ایران نابود می شوند. در طول سال به طور متوسط ۱۲۰ هزار اصله درخت یا درختچه به صورت غیرمجاز قطع و ۱۵ میلیون متر مکعب چوب برای تولید ذغال استفاده می شود. متاسفانه ایران از ۴۰ سال پیش تاکنون ۶ میلیون هکتار از جنگل های ارزشمند خود را از دست داده است.

مدرس محیط زیست دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، آموزش را یکی از اصول اساسی در کاشت درخت دانست و تصریح کرد: در طول سال این کار به صورت نمادین انجام می شود و همه شاد می شوند و تصور می کنند فعالیت موثری را در یک روز از سال انجام داده اند اما واقعیت این است که درختان کاشته شده نیاز به مراقبت دارند. اگر هدفمند کاشته شوند یا برنامه ریزی برای این کار به درستی صورت پذیرد و افراد به صورت گروهی اقدام به کاشت درختی کنند تا در طول سال نگاهداری آن تضمین شود و شاهد رشد تدریجی درخت باشند، به امر حفاظت از درختان نیز ترغیب می شوند. بنابراین برنامه ریزی و آموزش در این زمینه بسیار مهم است. در این روز پیشنهاد می شود تا از کاشت درختان غیر بومی و مهاجم جلوگیری شود. به عنوان نمونه درخت کاج کریسمس، بومی ایران نیست. معمولا پرنده ها در آن آشیانه نمی کنند و حتی خاک پیرامونش را اسیدی و نوعی اکسید نیتروژن از خود منتشر می کند که می تواند به اکسید نیتروژنی که از فعالیت های صنعتی ایجاد می شود، بیافزاید. اما گونه سرو و چنار که در کشور وجود دارد، بومی محسوب می شوند و بهتر است علاوه بر این گونه ها، درختان زیتون، زبان گنجشک، تبریزی، توت، خرمالو، انجیر، گلابی، اقاقیا، اکالیپتوس و… را در روز درختکاری بکارند.

وی با تاکید بر اینکه برگزاری آیین درختکاری می تواند در کاهش آلودگی هوا موثر باشد؛ اظهار داشت: درختان علاوه بر تولید اکسیژن می توانند جاذب آلودگی های هوا، آب و خاک نیز باشند. به عنوان نمونه در منطقه های بیابانی درختچه تاغ به هنگام وزش باد، پراکنش ریزگردها را کنترل می کند یا درختان دیگر انواع آلودگی ها را از محیط زیست حذف می کنند.

صنایع گلدوز درباره تعداد کاشت و توزیع نهال در روز درختکاری گفت: توزیع نهال ها به وسیله شهرداری ها انجام می شود. یعنی افراد می توانند به منطقه های شهرداری و سکوهای خاص به این منظور، مراجعه و نهال را از آنان به صورت رایگان دریافت یا از باغ ها این نهال ها را تهیه کنند. بسیاری در این روز نذر دارند و با خرید تعدادی نهال و پخش کردن آن میان مردم به این امر خیر اقدام می کنند. در طول سال در تمام کشور بیش از ۳۵ میلیون اصله نهال در هفته درختکاری کاشته می شود.

رییس انجمن آشتی با زمین، از مهم ترین دلایل تخریب جنگل ها را عوامل انسانی و محیطی دانست و توضیح داد: نسبت به سال های گذشته تخریب جنگل ها بیشتر شده، البته این به خاطر گرم شدن زمین، عامل انسانی و ضعف مدیریت حفاظتی از جنگل های ایران است. ضمن اینکه فرهنگ سازی در کشور در زمینه محافظت از جنگل ها به صورت مناسبی صورت نمی گیرد. به طور مثال انداختن ته سیگار یا زباله ای که می تواند به عنوان ذره بین عمل و نور خورشید را جذب کند، از دلایل آتش سوزی در جنگل به شمار می رود. همچنین تاب یا طناب بستن به درختان، آتش روشن کردن زیر درخت یا شکستن شاخه ها، چرای بی رویه دام و دیگر از عوامل تخریب جنگل ها محسوب می شوند. درختان در اطراف مراکز صنعتی، جاذب و کاهنده آلاینده های حاصل از صنعت هستند. برای نمونه توسعه فضای سبز ۲۰ درصدی در اطراف کارخانه های سیمان، پراکنش ریزگردهای سیمانی را تا میزان زیادی کنترل می کند و در جذب سایر آلاینده ها نیز موثر است.

رییس انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، یکی از راه های حفظ درختان و جنگل ها را اجرای طرح های گسترده جنگل کاری، احیای جنگل های تخریب شده و طرح های حمایتی و حفاظتی جنگل ها عنوان کرد و یادآور شد: این طرح ها به وسیله سازمان جنگل ها و مراتع کشور و آبخیز داری ارایه می شوند و سازمان محیط زیست نیز در اجرای این طرح ها همکاری می کند. همچنین تشویق افکار عمومی و فرهنگ سازی برای حفظ درختان و تخریب نکردن جنگل ها بسیار موثر است. هم اکنون طرح تنفس جنگل ها نیز مطرح شده و در این طرح جنگل ها را چندین سال به حال خود رها می کنند و هیچ گونه بهره برداری از آنان صورت نمی پذیرد تا جنگل بتواند خود را ترمیم کند و نفس بکشد.

وی در ادامه افزود: انجمن ارزیابی محیط زیست ایران و انجمن آشتی با زمین در این روز اعضای خود را گردهم می آورند تا با کمک یکدیگر در محله ای که درخت در آن کم است یا جایی که همکاران پیشنهاد می دهند، درخت بکارند. یا اینکه با دیگر انجمن ها و مدرسه ها همکاری می کنند و کاشت و حفاظت از نهال ها را آموزش می دهند.

صنایع گلدوز در پایان درباره شعار روز درختکاری اظهار داشت: شعار روز درختکاری امسال «همیار طبیعت باشیم!» است. درختان دوستان صامتی هستند که در اطراف برای ما بدون هیچ ادعا و آزاری آب و خاک و هوا را محافظت می کنند. درخت دوست بسیار ارزشمندی برای همه انسان ها محسوب می شود. در کشوری که آب و هوای آن بیشتر بیابانی و نیمه بیابانی است، حفاظت از درختان و جنگل ها اهمیت و ضرورت بیشتری دارد. توصیه می شود رفتارهای بهره کشی از درختان را کنار بگذاریم و مراقب آنها باشیم. درختان نیز آزار را درک می کنند اما زبانی برای بیان رنجشان ندارند. به کودکان خود مهربانی با درختان و آشتی با زمین را بیاموزیم!